W piątek, 27 stycznia 2023 r., w Dzienniku Ustaw ogłoszono nowelizację („Nowelizacja”) ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa i niektórych innych ustaw („Specustawa”).
Nowelizacja wymusza podjęcie dodatkowych działań przez pracodawców zatrudniających beneficjentów Specustawy (głównie obywatele Ukrainy i niektórzy członkowie ich rodzin, którzy przybyli legalnie do Polski z Ukrainy począwszy od 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi na terytorium Ukrainy).
Dodatkowo, na skutek Nowelizacji z dniem 24 sierpnia 2023 r. zakończy się stosowanie tzw. przepisów covidowych wydłużających okresy prawa do pobytu w Polsce lub prawa do pracy cudzoziemców, które to przepisy ujęte są w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.
Zmiana ta dotyczy wszystkich cudzoziemców (obywatele państw innych niż UE/EOG/Szwajcaria) i ich pracodawców, nie tylko obywateli Ukrainy.
Poniżej prezentujemy wybrane (nie jest to wyczerpująca lista) praktyczne skutki Nowelizacji z perspektywy pracodawcy.
1. Zezwolenie na pobyt czasowy
Według poprzednio obowiązujących przepisów beneficjenci Specustawy mieli ubiegać się o specjalne zezwolenie na pobyt czasowy na specjalnych zasadach. To zezwolenie miało być wydawane prawie automatycznie, bez konieczności zaangażowania w ten proces pracodawcy.
Ten rodzaj specjalnego zezwolenia został usunięty ze Specustawy na podstawie Nowelizacji.
Natomiast począwszy od 1 kwietnia 2023 r. beneficjenci Specustawy będą mogli ubiegać się na zasadach ogólnych o zezwolenie na pobyt czasowy:
- tzw. zezwolenie jednolite – na pobyt czasowy i pracę lub
- w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji (tzw. blue card) lub
- w celu prowadzenia działalności gospodarczej.
Tym samym, na skutek Nowelizacji, specjalne zezwolenie nie jest już dłużej dostępne dla beneficjentów Specustawy. Pracodawcy zatrudniający beneficjentów Specustawy powinni spodziewać się, że ci zwrócą się do pracodawcy o przekazanie dokumentów niezbędnych w celu uzyskania na zasadach ogólnych tzw. zezwolenia jednolitego lub tzw. blue card, w tym m.in. o przekazanie:
- załącznika nr 1 do wniosku o zezwolenie na pobyt czasowy wskazującego m.in. nazwę stanowiska pracy, zakres podstawowych obowiązków, wymiar czasu pracy i wysokość wynagrodzenia;
- dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych potwierdzających objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym.
Sytuacja beneficjentów Specustawy, którzy nie spełniają ogólnych warunków do uzyskania jednego z ww. trzech zezwoleń (np. dzieci) nie jest jasna. Poza ww. trzema rodzajami zezwoleń na pobyt czasowy, beneficjenci Specustawy nie mogą aktualnie wnioskować o inne rodzaje zezwoleń na pobyt czasowy, dlatego, że co do zasady otrzymają odmowę wszczęcia postępowania. Jakkolwiek osoby te zachowują prawo do pobytu w Polsce do 24 sierpnia 2023 r., to jednak nie jest na ten moment jasne, w jaki sposób uzyskać przedłużenie tego uprawnienia.
2. Obowiązek złożenia wniosku o numer PESEL UKR
Nowelizacja nakłada na beneficjentów Specustawy obowiązek wystąpienia o PESEL UKR w terminie 30 dni od przybycia do Polski. Zgodnie z przepisami przejściowymi, w terminie 30 dni od wejścia w życie Nowelizacji (co nastąpiło w tym zakresie 28 stycznia 2023 r.), również beneficjenci Specustawy, którzy przybyli do Polski już wcześniej, muszą wystąpić o PESEL UKR (o ile jeszcze tego nie zrobili).
Jakkolwiek Nowelizacja nie rozstrzyga jakie są skutki niewykonania tego obowiązku, w przypadku zatrudniania beneficjenta Specustawy rekomendujemy weryfikację czy cudzoziemiec wystąpił o PESEL UKR w terminie 30 dni.
Jednocześnie przypominamy, że zatrudniając beneficjenta Specustawy, pracodawca powinien, m.in.:
- zweryfikować posiadanie statusu beneficjenta Specustawy przez cudzoziemca, w tym zwłaszcza czy ten posiada PESEL UKR,
- zgłosić powiadomienie, o którym mowa w art. 22 Specustawy przez stronę praca.gov.pl w terminie 14 dni od podjęcia pracy (a następnie przekazać nowe powiadomienie w przypadku zmiany niektórych warunków wykonywania pracy),
- okresowo weryfikować czy status beneficjenta Specustawy pozostaje aktualny, a także czy nie doszło do uchylenia statusu PESEL UKR, przy czym prawo nie narzuca tutaj określnej częstotliwości.
Wynika to m.in. z tego, że status beneficjenta Specustawy może zostać uchylony (o czym pracodawca nie zostanie powiadomiony) w określonych przypadkach, np. wyjazdu poza Polskę na okres powyżej 30 dni (na podstawie Nowelizacji jeden miesiąc został w tym zakresie zastąpiony 30 dniami). Niestety nie należą też do rzadkości sytuacje uchylania statusu PESEL UKR bez jasno określonej przyczyny i podstawy prawnej, które należy niezwłocznie wyjaśnić,
- zweryfikować z odpowiednim wyprzedzeniem prawo pracownika do dalszego pobytu w Polsce po 24 sierpnia 2023 r.
3. Ochrona czasowa w innym państwie UE pozbawi statusu beneficjanta Specustawy
Zgodnie z Nowelizacją status beneficjenta Specustawy nie będzie przysługiwał (a zatem takie osoby m.in. nie uzyskają PESEL UKR) osobom objętym ochroną czasową na terenie innego niż Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej (UE) przyznanej z powodu działań wojennych prowadzonych na terytorium Ukrainy.
Według przepisów przejściowych osoby, które korzystają w dniu wejścia w życie Nowelizacji (co w tym zakresie nastąpiło 28 stycznia 2023 r.) z takiej ochrony czasowej w innym państwie UE, tracą z dniem wejścia w życie Nowelizacji status beneficjenta Specustawy. Ten przypadek dotyczyć będzie w pierwszej kolejności tych osób, które po rozpoczęciu wojny początkowo mieszkały w innym państwie UE i uzyskały tam ochronę czasową z powodu działań wojennych na terytorium Ukrainy a następnie przeprowadziły się do Polski i nigdy nie zrezygnowały (lub nie zostały pozbawione) z ochrony czasowej w tym pierwszym państwie UE. Uwzględniając dotychczasowe doświadczenia praktyczne obawiamy się również, że na tej podstawie może być kwestionowany status beneficjenta Specustawy osób, które przybyły do Polski nie bezpośrednio z Ukrainy, ale przez inne państwo UE, w zależności od tego na jakiej podstawie prawnej i w ramach jakiego mechanizmu prawnego to inne państwo UE zezwoliło im na wjazd na swoje terytorium w celu dalszej podróży do Polski oraz czy to miało miejsce w ramach ochrony czasowej.
Z perspektywy pracodawcy oznacza to konieczność zwiększonej uważności w zakresie weryfikacji zachowania przez pracownika statusu beneficjenta Specustawy.
4. Utrata mocy przez tzw. przepisy covidowe wydłużające okres ważności pobytu lub prawa do pracy cudzoziemców
Zmiana ta dotyczy wszystkich cudzoziemców i ich pracodawców, nie tylko beneficjentów Specustawy.
Całkiem spora grupa cudzoziemców opiera obecnie swoje prawo do pobytu lub pracy w Polsce na tzw. przepisach covidowych. Przepisy te w różny sposób wydłużają prawo do pobytu lub pracy w Polsce. Zwykle wydłużają je na czas trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii i na okres do upływu 30 dnia następującego po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni.
Ci cudzoziemcy, a także ich pracodawcy, powinni zwrócić uwagę, że na podstawie Nowelizacji, przepisy te utracą moc z dniem 24 sierpnia 2023 r. A zatem najpóźniej (gdyż zaprzestanie stosowania tzw. przepisów covidowych może też nastąpić wcześniej w przypadku odwołania stanu zagrożenia epidemicznego) przed 24 sierpnia 2023 r. ci cudzoziemcy, którzy swoje uprawnienie do pobytu w Polsce lub pracy bądź prowadzenia działalności gospodarczej wywodzą z tzw. przepisów covidowych, a także ich pracodawcy, powinni być przygotowani na to, że te przestaną obowiązywać.
Przykładowo może to dotyczyć cudzoziemca, który opiera swoje prawo do prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce lub do wykonywania pracy bez uzyskania zezwolenia na pracę na podstawie wizy Poland. Business Harbour, której termin ważności (wskazany w dokumencie) już upłynął, ale która została przedłużona z mocy prawa na podstawie tzw. przepisów covidowych. Taki cudzoziemiec, w celu kontynowania działalności gospodarczej, bądź jego pracodawca, w celu kontynuowania wykonywania pracy, powinien uzyskać odpowiedni dokument (np. zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej; zezwolenie na pracę) przed utratą mocy przez tzw. przepisy covidowe.
