W dniu 6 grudnia 2021 roku Rada Ministrów zaakceptowała uchwałę w sprawie przyjęcia projektu programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021–2027 (FENG). Program FENG 2021-2027 stanowi kontynuację dwóch wcześniejszych programów Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 oraz Inteligentny Rozwój 2014-2020.

Założeniem programu jest budowa bardziej konkurencyjnej Europy poprzez wsparcie inteligentnej i innowacyjnej transformacji gospodarczej oraz regionalnej łączności cyfrowej. Dzięki oferowanym funduszom europejskim, przedsiębiorcy zyskają szansę na rozwój kompetencji, prowadzenia prac badawczych oraz realizację innowacyjnych inwestycji. Oferta skierowana jest do szerokiej grupy beneficjentów: przedsiębiorstw, instytucji badawczych, konsorcjów przedsiębiorców czy też konsorcjów przedsiębiorców z organizacjami badawczymi, a także do instytucji otoczenia biznesu.

Budżet FENG wynosi około 7,9 mld EUR, a sam program pogrupowany został w cztery główne Priorytety:

1. „Wsparcie dla przedsiębiorców”,
2. „Środowisko sprzyjające innowacjom”,
3. „Zazielenienie przedsiębiorstw”,
4. „Pomoc Techniczna”.

Z punktu widzenia przedsiębiorstw najciekawszym wydaje się Priorytet I „Wsparcie dla przedsiębiorców”, który stanowi ok. 55% budżetu programu oraz w ramach którego zdecydowano się na zupełnie nowe (modułowe) podejście do projektów. Zgodnie z założeniami obowiązkowym elementem każdego projektów będzie wybór co najmniej jednego z poniższych:

  • moduł badawczo – rozwojowy

Umożliwi finansowanie wszystkich lub wybranych elementów procesu badawczego – od badań przemysłowych, przez prace rozwojowe, w tym tworzenie demonstratora/prototypu, testowanie go (również z zaangażowaniem odbiorców ostatecznych). W ramach projektu, co jest nowością, dopuszczalna będzie wielokrotna realizacja niektórych etapów badań i prac rozwojowych, jeśli będzie to niezbędne dla uzyskania efektów możliwych do komercjalizacji. Efektem modułu B+R powinno być opracowanie innowacyjnego rozwiązania możliwego do wdrożenia w działalności gospodarczej.

  • moduł inwestycji w infrastrukturę badawczo – rozwojową

Możliwe będzie finansowanie inwestycji w infrastrukturę niezbędną do realizacji agendy badawczej na rzecz tworzenia innowacyjnych produktów lub usług spójnych, w szczególności z obszarami krajowych inteligentnych specjalizacji. Agenda badawcza będzie mogła być dofinansowana w ramach modułu „B+R” lub zrealizowana w całości z innych środków.

Zakres projektu będzie mógł być uzupełniony, w zależności od zidentyfikowanych potrzeb przedsiębiorstwa, o moduły obejmujące m.in.:

  • wdrożenie wyników badań

Finansowanie wdrożenia w działalności przedsiębiorstwa wyników prac B+R, w formie innowacyjnych rozwiązań, spójnych w szczególności z obszarami krajowych inteligentnych specjalizacji, a także innych kosztów bezpośrednio związanych z tymi wdrożeniami.

  • rozwój kompetencji wśród pracowników i kadry zarządzającej

Wsparcie udzielane w tym module umożliwia doskonalenie kompetencji pracowników i osób zarządzających (związanych z pracami B+R), zdobywanie przez nich nowych umiejętności oraz wiedzy, a także nabywania kwalifikacji, w tym kwalifikacji włączonych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK), rozumiane jako formalne potwierdzanie posiadanych kompetencji.

  • internacjonalizację i współpraca międzynarodowa

Celem wsparcia jest promocja zagraniczna produktów lub usług przedsiębiorstwa. Wsparcie w tym zakresie może dotyczyć m.in. komercjalizacji wyników prac B+R za granicą, udziału w międzynarodowych łańcuchach dostaw, promocji produktów lub usług na rynkach zagranicznych, uzyskania ochrony praw własności przemysłowej poza Polską lub ich obrona.

  • cyfryzację związaną z Przemysłem 4.0

Wsparcie inwestycji związanych z zastosowaniem w przedsiębiorstwie rozwiązań zmierzających do cyfryzacji: produkcji, procesów, produktów, usług oraz modelu biznesowego. Wsparcie przeznaczone będzie również na podniesienie poziomu cyberbezpieczeństwa w przedsiębiorstwach.

  • „zazielenianie” przedsiębiorstw

Transformacja przedsiębiorstw w kierunku zrównoważonego rozwoju oraz gospodarki o obiegu zamkniętym, w tym rozwój nowych modeli biznesowych.  Moduł obejmuje wsparcie ekoprojektowania, przeprowadzania ocen środowiskowych i dotyczących cyklu życia produktu (Product Environmental Footprint (PEF), Life-Cycle Assessment (LCA), weryfikacji technologii środowiskowych (Environmental Technology Verification (ETV) oraz wdrożenie płynących z nich rekomendacji i wsparcie inwestycji w ramach zazieleniania przedsiębiorstw, w tym wdrożenie wyników B+R.

Modułowa koncepcja tworzenia projektów zakłada, że w ramach jednego projektu przedsiębiorcy będą mogli zrealizować kilka działań – od prac B+R nad danym rozwiązaniem, aż do jego komercjalizacji.

Wsparcie w ramach Priorytetu I kierowane będzie przede wszystkim do przedsiębiorstw z sektora MŚP, których w największym stopniu dotykają bariery działalności B+R i innowacyjnej. Z uwagi na niski poziom aktywności badawczo-rozwojowej oraz innowacyjnej przedsiębiorstw dużych na tle innych państw UE, a także zgodnie z założeniami rozporządzenia ogólnego (Common Provisions Regulation), wsparcie obejmować będzie również przedsiębiorstwa typu small mid-caps (nie więcej niż 499 pracowników), mid-caps (nie więcej niż 3000 pracowników) oraz pozostałe duże przedsiębiorstwa. Warunkiem wsparcia inwestycji produkcyjnych przedsiębiorstw innych niż MŚP i small mid-caps będzie konieczność współpracy z przedsiębiorstwami sektora MŚP.

Wsparcie w ramach 1. Priorytetu jest realizowane wyłącznie w formie dotacji i będzie udzielane przez 2 Instytucje Pośredniczące (IP), do których projekty przypisywane są zależnie od typu Wnioskodawcy:

  • Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) – wyłącznie MŚP i ich konsorcja;
  • Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) – duże przedsiębiorstwa oraz konsorcja z MŚP i organizacjami badawczymi oraz organizacjami pozarządowymi, a także konsorcja MŚP z organizacjami badawczymi oraz organizacjami pozarządowymi.

Głównym celem Priorytetu II „Środowisko sprzyjające innowacjom” będzie wspieranie projektów o strategicznym znaczeniu dla polskiej gospodarki, w tym rozbudowy publicznej infrastruktury badawczej, transferu i komercjalizacji technologii powstających na uczelniach i w instytutach, a także wzmacnianie potencjału ośrodków innowacji takich jak akceleratory, klastry, instytucje badawcze oraz szerokie wsparcie start-upów. Realizacja Priorytetu II opiera się o 3 cele szczegółowe obejmujące m.in.:

  • rozwijanie i wzmacnianie zdolności badawczych i innowacyjnych oraz wykorzystywanie zaawansowanych technologii.

Wsparcie skierowane głównie do grup takich jak organizacje badawcze, podmioty zajmujące się transferem technologii, zespoły badawcze, indywidualni naukowcy, przedsiębiorcy. Instrumenty w ramach tego celu będą realizowane są przy wykorzystaniu dotacji w formie konkursowej i pozakonkursowej.

  • wzmacnianie trwałego wzrostu i konkurencyjności MŚP oraz tworzenie miejsc pracy w MŚP, w tym poprzez inwestycje produkcyjne.

Działania w ramach powyższego celu adresować będą potrzebę wsparcia MŚP w zakresie umiędzynarodowienia ich działalności oraz pogłębienie współpracy w zakresie transferu technologii. Jednocześnie istotną częścią wsparcia będą instrumenty wspierające rozwój innowacyjnych spółek typu start-up/scale-up. Wsparcie skierowane będzie głównie do przedsiębiorców (w tym small mid-caps i mid-caps w ramach instrumentu gwarancyjnego i mieszanego), akceleratorów, w tym prowadzonych przez organizacje pozarządowe, czy podmiotów wdrażających instrumenty finansowe. Instrumenty realizowane będą w formie dotacji, instrumentów finansowych oraz połączeniu obu tych form.

  • rozwijanie umiejętności w zakresie inteligentnej specjalizacji, transformacji przemysłowej i przedsiębiorczości.

Realizacja działań pozwoli na rozwijanie ekosystemu innowacji przez zapewnienie przedsiębiorcom i organizacjom badawczym wsparcia instytucjonalnego wspierającego rozwój inteligentnych specjalizacji, opracowanie i prowadzenie projektów badawczo-rozwojowych i innowacyjnych. Instrumenty wskazane w tej części programu uwzględniają również wyzwania związane z zieloną i cyfrową transformacją gospodarki. Obszary wsparcia w ramach powyższego celu to przede wszystkim projekty pilotażowe i monitoringowe, animacje, sieciowanie, akademie innowacji, rozwój przedsiębiorstw rozpoczynających działalność innowacyjną INNOSTART, rozwój przedsiębiorstw poprzez wsparcie klastrów czy ośrodków innowacji. Działania w tych obszarach będą realizowane przy wykorzystaniu dotacji.

Ostatnim ważnym obszarem wsparcia w ramach FENG jest Priorytet III „Zazielenienie przedsiębiorstw”. Priorytet będzie opierał się na wsparciu projektów bezpośrednio przyczyniających się do realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu, w tym neutralności klimatycznej, zielonej transformacji gospodarki i zrównoważonego rozwoju.

Najważniejsze działania Priorytetu III będą dotyczyły realizacji następujących celów:

  • wspieranie efektywności energetycznej i redukcji emisji gazów cieplarnianych;
  • wspieranie energii odnawialnej zgodnie z dyrektywą (UE) 2018/200, w tym określonymi w niej kryteriami zrównoważonego rozwoju;
  • rozwój inteligentnych systemów i sieci energetycznych oraz systemów magazynowania energii poza transeuropejską siecią energetyczną (TEN-E);
  • wspieranie przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku związanemu
  • z klęskami żywiołowymi i katastrofami, a także odporności, z uwzględnieniem podejścia ekosystemowego;
  • wspieranie dostępu do wody oraz zrównoważonej gospodarki wodnej;
  • wspieranie transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym i gospodarki zasobooszczędnej;
  • wzmacnianie ochrony i zachowania przyrody, różnorodności biologicznej oraz zielonej infrastruktury, w tym na obszarach miejskich, oraz ograniczanie wszelkich rodzajów zanieczyszczenia;
  • wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej jako elementu transformacji w kierunku gospodarki zeroemisyjnej.

Oferta dla przedsiębiorstw w Priorytecie III będzie obejmować zielony fundusz gwarancyjny, kredyt ekologiczny oraz projekty IPCEI. Uzupełnieniem będą innowacyjne zamówienia publiczne na prace B+R nad technologiami i produktami jeszcze nieistniejącymi na rynku, pożądanymi ze względów społecznych i środowiskowych.

Projekty realizowane w ramach FENG 2021 – 2027, podobnie jak w poprzedniej perspektywie finansowej, będą musiały wpisywać się m.in. w Krajowe Inteligentne Specjalizacje oraz w szereg polityk horyzontalnych, takich jak równość szans, niedyskryminacji czy zrównoważonego rozwoju. Nowością w tym aspekcie jest zasada „do no significant harm”, czyli „nie czyń znaczącej szkody”. W praktyce oznacza to, że w okresie realizacji projektu czy to po jego zakończeniu, cele projektu nie mogą naruszać żadnego z sześciu celów środowiskowych (EU Taxonomy Regulation): unikanie zmian klimatu, dostosowanie do zmian klimatu, zrównoważone użycie i ochrona wód i zasobów wodnych, przejście na gospodarkę obiegu zamkniętego, ochrona i zachowanie bioróżnorodności i ekosystemów oraz zapobieganie i kontrola zanieczyszczeń.

Podsumowanie

Proces negocjacji Umowy Partnerstwa z Komisją Europejską został już rozpoczęty, a zamknięcie całego procesu akceptacji Umowy planowane jest na początek II kwartału 2022 r. Już dziś przedsiębiorcy mogą się przygotowywać na uruchomienie pierwszych konkursów, gdyż prace nad poszczególnymi Programami są na zaawansowanym etapie.