Przedstawiamy 10 najistotniejszych orzeczeń Sądu Najwyższego z 2021 r. w sprawach HR. Zbiór jest autorskim wyborem i częścią cyklu Pracodawca i Pracownik w sądzie.

I. Utrata uprawnień przez związek zawodowy oznacza utratę ochrony szczególnej jego działaczy (Postanowienie SN z dnia 22 kwietnia 2021 r. I PSK 87/21      

Tło sprawy:

Sprawa dotyczyła szczególnie chronionego związkowca, który utracił ten status, ponieważ organizacja związkowa miała zbyt mało członków. Został on zwolniony dyscyplinarnie, a następnie przywrócony do pracy wyrokiem sądu. Powodem przywrócenia nie był jednak uprzednio utracony, szczególny status, a niezasadność przyczyny zwolnienia dyscyplinarnego.

Co powiedział Sąd:

Szczególna ochrona przed zwolnieniem, która przysługuje niektórym związkowcom, nie jest ich indywidualnym prawem, a jedynie wynikiem tego, że zajmują określone stanowisko w związku zawodowym. Wraz z utratą uprawnień przez związek zawodowy, tracą oni ten szczególny status i podlegają zwolnieniu na zasadach ogólnych.

Skutki dla Pracodawcy:

Zbliża się termin na składanie zastrzeżeń co do liczebności związku zawodowego. W razie wątpliwości, warto rozważyć skorzystanie z mechanizmu weryfikacji tej liczebności i poddać sprawę pod rozstrzygnięcie sądu. Korzyści dla pracodawcy z orzeczenia weryfikującego liczebność mogą być znaczące i dotyczyć nie tylko kwestii wyżej opisanej.

Link do orzeczenia:

II. Związek zawodowy nie ma roszczenia o unieważnienie przez sąd decyzji pracodawcy w sprawie ustalenia regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (Wyrok SN z dnia 10 marca 2021 r. II PSKP 16/21)  

Tło sprawy:

Zakładowe organizacje związkowe nie przedstawiły w wymaganym terminie wspólnego stanowiska w sprawie ustalenia regulaminu ZFŚS. Pracodawca otrzymał odrębne uwagi od każdego z działających u niego związków. Wobec tego, po ich rozpatrzeniu, decyzję w sprawie regulaminu ZFŚS podjął samodzielnie. Jeden ze związków zakwestionował ten tryb i wystąpił do sądu o unieważnienie decyzji pracodawcy.

Co powiedział Sąd:

Powództwo o stwierdzenie nieważności decyzji pracodawcy w sprawie ustalenia regulaminu ZFŚS nie jest przewidziane w ustawie, a więc nie przysługuje związkowi zawodowemu.

Skutki dla Pracodawcy:

Gdy u danego pracodawcy działa kilka związków zawodowych i w odpowiednim terminie nie przedstawią w odpowiednim trybie stanowiska, m.in. co do regulaminu ZFŚS, pracodawca nie musi w określonych sytuacjach zabiegać o uzyskanie uzgodnienia regulaminu i może ustalić regulamin samodzielnie, po rozpatrzeniu stanowisk odrębnych. Związek nie może podważyć takiej decyzji w sądzie.

Link do orzeczenia:

III. Porozumienie inwestora, chcącego nabyć akcje spółki, której akcjonariuszami są pracownicy ze związkami zawodowymi nie stanowi źródła prawa pracy (Uchwała SN z dnia 27 października 2021 r. III PZP 1/21)        

Tło sprawy:

Zwolniona pracownica nie otrzymała odprawy. Wystąpiła więc z roszczeniem o jej wypłatę, do czego zobowiązywało inwestora porozumienie zawarte ze związkiem zawodowym.

Co powiedział Sąd:

Porozumienie, zawierane przez inwestora zamierzającego nabyć akcje spółki, której akcjonariuszami są pracownicy ze związkiem zawodowym nie stanowi źródła prawa pracy, bo nie jest oparte na ustawie.

Skutki dla Pracodawcy:

Naruszenie takiego porozumienia nie prowadzi po stronie pracownika do powstania roszczenia mającego źródło w prawie pracy. Linia orzecznicza nie jest jednolita w tym zakresie. Orzeczenie rozwija dotychczasową linię orzeczniczą.

Link do orzeczenia:

IV. Z samego faktu wykonywania pracy fizycznej nie wynika to, że przyczyna wypadku w pracy ma charakter zewnętrzny (Wyrok SN z dnia 19 lutego 2021 r. I USKP 15/21)

Tło sprawy:

Monter zmarł w trakcie wykonywania pracy. Według opinii biegłych zgon nie został wywołany przyczyną zewnętrzną. Z decyzją ZUS, a następnie sądu, nie zgodziła się matka małoletniego syna montera, która wystąpiła w jego imieniu z roszczeniem o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy ze skutkiem śmiertelnym.

Co powiedział Sąd:

Zgodne z zasadami BHP, warunki świadczenia pracy, nawet jeśli wymaga ona wysiłku fizycznego i jest wykonywana w nietypowych okolicznościach, nie stanowią przyczyny zewnętrznej wypadku. Dopiero gdy w przebiegu pracy wystąpi nadzwyczajna, nietypowa okoliczność, zaostrzenie wewnętrznej choroby mogłoby być uznane za skutek wywołany przez zewnętrzną przyczynę.

Skutki dla Pracodawcy:

Wykonywanie zwykłych czynności nie może być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Pracownikowi, który w jego wyniku doznał uszczerbku na zdrowiu czy nawet – zmarł, ani jego rodzinie, nie należą się od pracodawcy świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

Link do orzeczenia:

V. Utrata ważności zaświadczenia lekarskiego nie oznacza automatycznie odzyskania zdolności do pracy przez osobę, która nabyła prawo do zasiłku chorobowego (Uchwała SN z dnia 16 czerwca 2021 r. III UZP 2/21)       

Tło sprawy:

Pracownica, po ustaniu tytułu ubezpieczenia otrzymała 3 zaświadczenia lekarskie stwierdzające niezdolność do pracy. Nie zgłosiła się jednak na badania kontrolne u lekarza orzecznika ZUS.

Co powiedział Sąd:

Niezdolności do pracy to nie zwolnienie lekarskie. Ono jest tylko dokumentem poświadczającym, a właściwie usprawiedliwiającym taką niezdolność. Gdy ubezpieczony nie zjawi się na badaniach kontrolnych, nie odzyska zdolności do pracy, chociaż zaświadczenie lekarskie straci ważność.

Skutki dla Pracodawcy:

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika, który nie poszedł na badania kontrolne, przez co nie otrzymał zaświadczenia o zdolności do pracy. Próba argumentacji, że zaświadczenie o niezdolności ubiegło, przez co stan niezdolności ustał, nie może znaleźć uznania. Nieobecność w pracy wynikła z takiej sytuacji będzie zawiniona przez pracownika i może rodzić konsekwencje – w skrajnych przypadkach nawet rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Link do orzeczenia:

VI. W okresie pobierania zasiłku chorobowego można podejmować niezbędne czynności formalnoprawne w celu utrzymaniu bieżącej działalności gospodarczej (Wyrok SN z dnia 17 marca 2021 r. II USKP 30/21)      

Tło sprawy:

Ubezpieczona, prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie usług gastronomicznych, pozostawała niezdolna do pracy i pobierała zasiłek chorobowy. Nie zawiesiła działalności. Podczas kontroli organu rentowego ustalono, że w okresie niezdolności do pracy podpisała służbowo kilka dokumentów.

Co powiedział Sąd:

Wykonywanie pracy zarobkowej w ramach działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę znacząco różni się od wykonywania czynności formalnoprawnych do jakich jest on zobowiązany na mocy prawa. Czynności takie – podejmowane jako pracodawca – nie są pracą zarobkową, której wykonywanie powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego.

Skutki dla Pracodawcy:

Podejmując czynności formalnoprawne w trakcie pobierania zasiłku chorobowego należy sprawdzić, czy są to działania: wymuszone okolicznościami, niezbędne, sporadyczne i incydentalne oraz czy służą one utrzymaniu bieżącej działalności przedsiębiorstwa. Jeśli tak, nie ma obawy o utratę zasiłku chorobowego.

Link do orzeczenia:

VII. Kariera zawodowa nie jest dobrem osobistym w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego (Wyrok SN z dnia 27 maja 2021 r. II PSKP 31/21)      

Tło sprawy:

Powódka uchwałą rady nadzorczej została odwołana z funkcji prezesa zarządu ze względu na utratę zaufania. Z tego samego powodu w uchwale walnego zgromadzenia nie udzielono jej absolutorium. Doprowadziło to jej zdaniem do załamania jej kariery zawodowej, co odbiło się na jej życiu zawodowym i osobistym.

Co powiedział Sąd:

Kariera zawodowa jako pojęcie ogólne i szerokie nie stanowi dobra osobistego. W sprawie o ochronę dóbr trzeba każdorazowo wskazać jakie konkretnie dobro zostało naruszone.

Skutki dla Pracodawcy:

Sam brak zadowolenia z działalności zarządu może być przyczyną nieudzielenia absolutorium. Jest to autonomiczna kompetencja walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Utrata zaufania jest natomiast adekwatnym powodem pozbycia się członka zarządu. Szczególnie jeśli nie ma zgody wśród jego członków, co może znacząco wpływać na sprawy spółki.

Link do orzeczenia:

VIII. Możliwość dochodzenia przez pracownika uzupełniającego odszkodowania po przywróceniu do pracy wyrokiem sądu (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2021 r. II PSKP 1/21)      

Tło sprawy:

Dwukrotnie zwolniona i dwukrotnie przywrócona do pracy pracownica wystąpiła z żądaniem odszkodowania, za wyrównanie utraconych zarobków, z powodu zwolnienia w oparciu o dyskryminacyjne kryterium płci i planów macierzyńskich.

Co powiedział Sąd:

Jeżeli pracownik, z którym pracodawca rozwiązał stosunek pracy za wypowiedzeniem, został następnie przywrócony do pracy, to może dochodzić uzupełniającego odszkodowania (ponad przyznane mu wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy). Musi wówczas wykazać szkodę, która powstała w wyniku szczególnie nagannego działania pracodawcy polegającego na umyślnym naruszeniu przepisów o rozwiązywaniu umowy o pracę.

Skutki dla Pracodawcy:

Nie każde naruszenie przepisów o wypowiadaniu lub rozwiązywaniu umowy o pracę wyrządzi pracownikowi szkodę, za którą będzie mógł domagać się uzupełniającego odszkodowania. Należy odróżnić naruszenie obowiązku od winy, szczególnie umyślnej. Pierwszeństwo ma więc odpowiedzialność na zasadach określonych w kodeksie pracy.

Link do orzeczenia:

IX. Pracodawca jako ponoszący odpowiedzialność administrator danych osobowych uczestników postępowania wyjaśniającego (Wyrok SN z dnia 4 lutego 2021 r. II PSKP 7/21)     

Tło sprawy:

Pracodawca, wbrew wewnętrznym regułom postępowania wyjaśniającego w przedmiocie mobbingu, przekazał informacje o stanie zdrowia pracownicy osobie trzeciej – psychologowi, bez jej zgody. Pracownica wystąpiła z roszczeniem o zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych, zarzucając pracodawcy nieprawidłowe postępowanie w ramach procedury antymobbingowej.

Co powiedział Sąd:

Prawo do ochrony danych osobowych wynika z godności człowieka i prawa do prywatności. W razie umownego powierzenia przetwarzania danych odpowiedzialność za przestrzeganie przepisów ochronnych nadal spoczywa na administratorze danych.

Skutki dla Pracodawcy:

Ochrona danych osobowych jako dziedzina szczególnie wrażliwa, wymaga przemyślanych i ostrożnych działań ze strony pracodawcy. Pracodawcy nie powinni bez wyraźnej podstawy powierzać danych osobowych, zwłaszcza tych szczególnie chronionych, podmiotom zewnętrznym. Aby stworzyć odpowiednie procedury, zawierające okoliczności i podstawy podejmowania takich działań, warto zasięgnąć opinii ekspertów.

Link do orzeczenia:

X. Czasem pracy pracownika stale przemieszczającego się, wykonującego obowiązki pracownicze na określonym obszarze geograficznym, jest także czas poświęcony na niezbędne przejazdy (Wyrok SN z dnia 24 lutego 2021 r. III PSKP 4/21

Tło sprawy:

Pracownik – specjalista ds. kontroli obiektów – wystąpił o wypłatę wynagrodzenia za nadgodziny oraz zwrot nieopłaconych kosztów podróży służbowych. Pracodawca za moment rozpoczęcia pracy przyjmował moment rozpoczęcia kontroli danego obiektu. Nie uwzględniał w czasie pracy przejazdów pomiędzy kontrolowanymi obiektami oraz dojazdu na pierwszą kontrolę.

Co powiedział Sąd:

Pracownik mobilny, którego praca polega na przemieszczaniu się w terenie, nie przebywa w delegacji. Wyjazdy te nie mają charakteru incydentalnego, lecz są wpisane w zakres czynności służbowych. Jednocześnie pracownik taki pozostaje w dyspozycji pracodawcy i czas przejazdów pomiędzy poszczególnymi obiektami wliczany jest do czasu pracy.

Skutki dla pracodawcy:

W przypadku pracowników mobilnych należy zwrócić szczególną uwagę na ewidencjonowanie czasu pracy w poleceniach wyjazdów. Aby nie narażać się na roszczenie pracownika należy jasno określić stosowane zasady. Istotne będzie również umowne określenie miejsca wykonywania pracy.

Link do orzeczenia:

Autorzy: r. pr. Sławomir Paruch, apl. radc. Oskar Kwiatkowski, Łukasz Marzec.